Ιστορία της αναρχίας
Έχει και κάτι απο την αρχαιοελληνική αναρχία. Θυμίζει στωϊκούς(;)
Ευκαιρία να σας παραθέσω ένα κείμενο-περίληψη- απο το πρωτο κεφάλαιο του βιβλίου του Max Nettlau Ιστορία της Αναρχίας:
Ιστορία της Αναρχίας Max Nettlau
Η ιστορία της Αναρχικής ιδέας δεν μπορεί να διαχωριστεί από την ιστορία όλων των άλλων προοδευτικών εξελίξεων και όλων των βλέψεων για ελευθερία.
Αυτό, λοιπόν, που μας απομένει να εντοπίσουμε είναι η ευνοϊκή ιστορική εκείνη στιγμή, όπου προβάλει η συνείδηση της ελεύθερης ύπαρξης που κήρυξαν οι αναρχικοί, αυτή που εξασφαλίζεται μόνο μετά την ολική καταστροφή των θεμελίων της εξουσίας με την προϋπόθεση της ευρύτερης δυνατής ανάπτυξης των κοινωνικών συναισθημάτων της αλληλεγγύης, της αμοιβαιότητας και της αυταπάρνησης.
Η λατρεία του κοινωνικού κράτους ή ένας επιβεβλημένος σοσιαλισμός για τους αναρχικούς είναι απογυμνωμένος από όλα τα στοιχεία που θα έπρεπε να συνθέτουν την αυθεντική του ζωτικότητα: την αλληλεγγύη, την αμοιβαιότητα και την αυταπάρνηση που ευδοκιμούν μόνο σε μια παγκόσμια ελευθεριακή κοινότητα.
Αν περάσαμε από τη σύμμειξη των φυλών σε μια σχετικά σεβαστή ατομική ιδιωτική ζωή, αυτό δεν οφείλεται μόνο σε οικονομικά αίτια.
Ήταν η πρώτη φάση της εξέλιξης από το κράτος κηδεμονίας προς την χειραφέτηση και οι άνθρωποι των αρχαίων χρόνων πορεύθηκαν προς την ίδια κατεύθυνση και με τα ίδια αισθήματα, που χαρακτηρίζουν τους σημερινούς αντικρατιστές.
Η ανυπακοή, η απέχθεια προς την τυραννία και η εξέγερση ώθησαν πολλούς τολμηρούς ανθρώπους να δοθούν ολοκληρωτικά στην ιδέα της ανεξαρτησίας ξέροντας να την υπερασπίζονται και να πεθαίνουν γι αυτήν.
Έτσι, αν σε μια ορισμένη περίοδο οι άνθρωποι πέρασαν από το στάδιο της μη ιδιοκτησίας (ελεύθερη πρόσβαση σε όλα) και της συλλογικής ιδιοκτησίας (κοινός ζωτικός χώρος της φυλής ή των κατοίκων μιας περιοχής) στην καθαρά ιδιωτική μορφή ιδιοκτησίας που γνωρίζουμε σήμερα, αυτό δεν οφείλεται μόνο στην απληστία, αλλά συχνά στην ανάγκη και τη θέληση για εξασφάλιση και κατοχύρωση μιας συγκεκριμένης ανεξαρτησίας.
Αν παραδεχθούμε πως υπήρχαν στην αρχαιότητα σαφώς αναρχικοί στοχαστές, πρέπει να παραδεχθούμε επίσης πως μας είναι άγνωστοι.
Απόπειρες εξεγερμένων ενάντια στους πιο ισχυρούς, οι Τιτάνες ενάντια στο κατεστημένο του Ολύμπου, ο Προμηθέας που αψήφησε την εξουσία του Δία, οι μυστηριώδεις δυνάμεις της Σκανδιναβικής μυθολογίας που προκάλεσαν την «πτώση των Θεών». Ο διάβολος, ο επαναστάτης Εωσφόρος, που τόσο σεβασμό έτρεφε γι αυτόν ο Μπακούνιν, σύμφωνα με τη χριστιανική μυθολογία εξακολουθεί πάντα να μάχεται μέσα στον κάθε άνθρωπο τον καλό Θεό.
Τι άλλο είναι ο αγώνας για την ύπαρξη αν όχι η δράση του ατόμου που κατέχει μια δύναμη και ικανότητες ανώτερες από τις ικανότητες ενός άλλου ατόμου;
Ο δεσποτισμός των ανατολικών κρατών απέκλεισε την αυθεντική πρόοδο της σκέψης, ενώ αντίθετα στην Αρχαία Ελλάδα, όπου υπήρχε τοπική αυτονομία, άνθισε για πρώτη φορά η ελεύθερη σκέψη που γνωρίζουμε σήμερα.
Η Ελληνική Φιλοσοφία δεν είχε μόνο επίγνωση της Ινδικής και Κινέζικης σκέψης, αλλά επιπλέον ανέδειξε την έννοια της χειραφέτησης την οποία οι Ρωμαίοι, ανυπόμονοι να διδαχτούν από τις πηγές του Ελληνικού πολιτισμού, δεν μπόρεσαν να την κατανοήσουν και να την συνεχίσουν, ενώ ο τραχύς κόσμος του Μεσαίωνα την κατέπνιξε ακόμη περισσότερο.
Οι Έλληνες τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στα νησιά παρέμειναν μακριά από το δεσποτισμό των γειτονικών λαών, δημιουργώντας μια αυτόνομη και ομόσπονδη κοινωνική ζωή η οποία ενθάρρυνε την ανάπτυξη ενός πολιτισμού φιλοσόφων.
Βέβαια δεν ριψοκινδύνεψαν ούτε προσπάθησαν να αγωνισθούν ενάντια στο θεσμό της δουλείας πράγμα που αποδεικνύει πόσο δύσκολο είναι να ξεπεράσει κανείς το ίδιο του το περιβάλλον.
Υπήρξαν έλληνες φιλόσοφοι και πολιτικοί, άνδρες μετριοπαθείς και συντηρητικοί καθώς και τολμηροί σοφοί.
Οι πρώτοι προσέγγισαν την ιδέα του κρατικού σοσιαλισμού και οι δεύτεροι την ιδέα της αναρχίας.
Στις μικρές ελληνικές δημοκρατίες, πάντα απειλούμενες, πάντα φιλόδοξες και συχνά με τη σειρά τους επιθετικές, υπήρχε μια έμφυτη λατρεία προς την πολιτεία και την πατρίδα. Ταυτόχρονα εκδηλώθηκαν διαμάχες μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, δημαγωγία και δίψα για εξουσία, καταστάσεις που προκάλεσαν σ’ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού απέχθεια για τη δημοκρατία και την επιθυμία μιας διακυβέρνησης από σοφούς, συνετούς και έμπειρους γέροντες, όπως ακριβώς οραματίστηκε ο Πλάτωνας.
Παράλληλα καλλιεργήθηκε η ιδέα της απέχθειας προς το κράτος και ο Αρίστιππος έφτασε στο σημείο να διακηρύξει το ξεπέρασμά του.
Μαζί του συμφώνησε ο Αντιφών , γνωστός για τις αντιεξουσιαστικές ιδέες του και κυρίως π Ζήνων (342), ο ιδρυτής της σχολής των Στωϊκών, που απέκλεισε κάθε εξωτερικό εξαναγκασμό και επικαλέστηκε σαν μοναδικό και επαρκή κανόνα συμπεριφοράς του ατόμου και της κοινότητας την ηθική παρόρμηση.
Ήταν η πρώτη σαφής έκφραση της ανθρώπινης ελευθερίας
Όπως οι διάφορες θρησκείες μας μίλησαν για δικαιοσύνη και ελευθερία, σένα μεταθανάτιο «πλαστό» ουρανό, κατά τον ίδιο τρόπο οι φιλόσοφοι μας μεταβίβασαν το ιδεώδες ενός πραγματικά εξισωτικού δικαίου βασισμένου στα πρωτόλεια του Ζήνωνα και των Στωϊκών.
Επρόκειτο για το αποκαλούμενο φυσικό δίκαιο το οποίο με τη μορφή των ιδεατών εννοιών της θρησκείας- της φυσικής θρησκείας- φώτισε αμυδρά τους πολυάριθμους αιώνες ωμότητας και αμάθειας και το μεγαλείο του εμψύχωσε την ανθρωπότητα.
Τα ιδεώδη αυτά, στον αντίποδα ενός έσχατου και οριστικού βασιλείου της εξουσίας, παραγκωνίσθηκαν στη συνέχεια για ένα διάστημα που ξεπερνάει τα 2000 χρόνια και παρέμειναν βαθιά ριζωμένα στις καρδιές των έντιμων ανθρώπων.
Μπορεί να κατανοήσει κανείς σαφώς γιατί η εξουσία- Κράτος, Ιδιοκτησία, Εκκλησία- εμπόδισε τη διάδοση των Στωϊκών ιδεών, γνωρίζουμε δε με ποιόν τρόπο η Δημοκρατία, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και η Παπική εξουσία επέβαλαν στη δυτική κοινωνία μέχρι το 15ο αιώνα έναν απόλυτο πνευματικό φασισμό και πως ο δεσποτισμός των ανατολικών κρατών, αναγεννημένος από τους Βυζαντινούς και τους Τούρκους, μεταφυτεύτηκε στην τσαρική Ρωσία και επιζεί μέχρι τις ημέρες μας με τη μορφή του μπολσεβικισμού.
Μέχρι τον 15ο αιώνα αλλά και κατόπιν η ελεύθερη σκέψη απαγορευόταν και οι παραβάτες αντιμετώπιζαν την ποινή του θανάτου. (Σερβέ, 1511-1553 ισπανός θεολόγος και γιατρός, πολέμιος του δόγματος της Αγίας Τριάδοςκαι του Καλβίνου, ο οποίος τον έκαψε ζωντανό στη Γενεύη, Μπρούνο, 1548-1600, Δομινικανός καλόγερος, νεοπλατωνικός φιλόσοφος, αντίπαλος της Αριστοτελικής διδασκαλίας. Κατηγορήθηκε σαν αιρετικός, συνελήφθη στη Βενετία από την Ιερά Εξέταση καιμ κάηκε ζωντανός στη Ρώμη, στο Κάμπο Φιόρι, Βανίνι 1585-1619, κήρυξε τις πανθεϊστικές και φυσιοκρατικές ιδέες του B Telesio και του P Pomponazzi στην Τουλούζη σαν αιρετικός).
Μεταβιβάστηκε από γενιά σε γενιά από ορισμένους σοφούς και τους μαθητές τους, κατά πάσα πιθανότητα μέσα στους περιορισμένους κύκλους ορισμένων μυστικών εταιρειών.
Η ελεύθερη σκέψη συγχεόμενη με το φανατισμό και το μυστικισμό των θρησκευτικών αιρέσεων μπορούσε πλέον να εκφραστεί μόνο με την προϋπόθεση ότι ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει άφοβα τη θυσία και το θάνατο.
Παράδειγμα ο Καρποκράτης, ο οποίος ανήκε στη Γνωστική σχολή και έζησε στην Αίγυπτο το δεύτερο αιώνα.
Διακήρυξε έναν ελεύθερο κομμουνισμό, ιδέα η οποία υπάρχει και στην Καινή Διαθήκη, όπου ο Παύλος γράφει στην προς τους Γαλάτες επιστολή: «Αν έχετε οδηγό το πνεύμα είστε εκτός νόμου» και η οποία όπως είναι φανερό, συνηγορεί υπέρ μιας ερμηνείας της ανθρώπινης ύπαρξης πέρα από την εξουσία του Κράτους, χωρίς νόμους και αφέντες.
Οι έξη τελευταίοι αιώνες του Μεσαίωνα ήταν αιώνες αγώνων για την τοπική αυτονομία (των πόλεων και των περιοχών που επιθυμούσαν την ομοσπονδοποίησή τους) αλλά και την ανεξαρτησία μεγάλων εκτάσεων που ενώθηκαν και συγκρότησαν τα σύγχρονα μεγάλα κράτη με τη μορφή πολιτικοοικονομικών ενοτήτων.
Αν και οι μικρές ενότητες αποτελούσαν κέντρα πολιτισμού και σαν τέτοια κατόρθωσαν να ακμάσουν μέσω της παραγωγικής τους εργασίας, η δημιουργία ομοσπονδιών για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους και την εκμετάλλευση των λιγότερο ανεπτυγμένων πόλεων και περιοχών είχε σαν τελικό αποτέλεσμα την κατοχύρωση των προνομίων τους και την προοδευτική εξαθλίωση των μη προνομιούχων ενοτήτων.
Τι ήταν άραγε σημαντικότερο; Να πλουτίσουν ανεξάρτητες πόλεις σαν τη Φλωρεντία, τη Βενετία, τη Γενεύη, τη Νυρεμβέργη, το Αμβούργο, τη Βρέμη, την Μπρούζ ή να ευνοηθούν στον τομέα της παραγωγής αγαθών, της εκπαίδευσης κλπ. ολόκληρες περιοχές που περιελάμβαναν και τις πόλεις αυτές;
Η ιστορία ως το 1919 ευνόησε τις μεγάλες οικονομικές μονάδες και οι αυτόνομες πόλεις υποβαθμίστηκαν ή διαλύθηκαν
Παρόλα αυτά οι πόλεις ευνόησαν σε πολλές περιπτώσεις την ανεξάρτητη σκέψη, την επιστημονική έρευνα και πρόσφεραν καταφύγιο σε πολιτικούς φυγάδες και αιρετικούς.
Αρχίζοντας από τους ρωμαϊκούς δήμους και ακολουθώντας τους εμπορικούς δρόμους εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη ένα εκτεταμένο δίκτυο καταφυγίων της ανεξάρτητης σκέψης: Βαλένθια, Βαρκελώνη, Βόρεια Ιταλία, Τοσκάνη, Αλσατία, Ελβετία, Νότια Γερμανία, Βοημία, Παρίσι, Μπούς ντι Ριν (κοντά στη Λυόν), Φλάνδρα, Ολλανδία, Γερμανικά παράλια (οι πόλεις της Χάνσα).
Η υπεροχή των μεγάλων κρατών προσδιορίστηκε επίσης από τους Ιταλικούς πολέμους, τη σταυροφορία των Αλβηγινών ( Σταυροφορία των Αλβηγινών 1209-1229, κηρύχτηκε από τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ! εναντίον των κατοίκων της Αλβί, πόλης της νότιας Γαλλίας οι οποίοι είχαν προσηλυτισθεί στην αίρεση των «Καθαρών». Η σταυροφορία με τις ευλογίες του Πάπα, κατέληξε στη σφαγή μυριάδων κατοίκων της Προβηγκίας, στην ερήμωση και καταστροφή πολλών πόλεων και στη λεηλασία της υπαίθρου), και το μοναρχικό συγκεντρωτισμό στη Γαλλία, κυρίως την περίοδο της βασιλείας του Λουδοβίκου του 11ου. Προσδιορίστηκε, τέλος, από την υπεροχή της Καστίλλης στην Ισπανία και τον πόλεμο των κρατών εναντίον των βορείων και νοτίων πόλεων της Γερμανίας, τον οποίο διεξήγαγαν οι Δούκες της Βουργουνδίας.
Μεταξύ των διαφόρων χριστιανικών αιρέσεων αξίζει να σημειώσουμε ιδιαίτερα την αίρεση των «Αδελφών του Ελεύθερου Πνεύματος», που τα μέλη της πραγμάτωσαν τον απόλυτο κομμουνισμό.
Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να κρίνουμε κατά πόσο ο αγώνας των Αιρέσεων ενάντια στο κράτος και τους νόμους ήταν συνειδητή αντιεξουσιαστική δράση, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όλες οι Αιρέσεις δήλωναν ότι «πράττουν εξ ονόματος του Θεού» που παρέμενε κατά συνέπεια ο υπέρτατος αφέντης τους.
Ο Μεσαίωνας, λοιπόν, δεν κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο και ορθολογικό ελευθεριακό ρεύμα. Αποκάλυψε, ωστόσο, την Ελληνική και Ρωμαϊκή ειδωλολατρεία και τον ουμανισμό της Αναγέννησης που γέννησαν αναρίθμητους πολυμαθείς με προτερήματα σύγκρισης και κριτικής.
Αρκετοί από αυτούς τους σοφούς ανακάλυψαν στις διάφορες μυθολογίες μια «τελειότητα» όμοια με αυτή του χριστιανισμού και παίρνοντας την πρωτοβουλία να πιστέψουν σε μια από αυτές ή σε όλες έφθασαν στο σημείο να χειραφετηθούν από κάθε πίστη.
Ο τίτλος ενός μικρού βιβλίου ανώνυμου συγγραφέα «De tribus impostoribus”, οι τρείς αγύρτες είναι ο Μωϋσής, ο Χριστός και ο Μωάμεθ, υπογραμμίζει σαφώς αυτήν την τάση.
Αργότερα, ένας γάλλος καλόγερος ο Φρανσουά Ραμπελαί, θα γράψει τους απελευθερωτικούς στίχους: «κάνε αυτό που θέλεις», ενώ ένας νεαρός νομομαθής συγγραφέας, ο Etienne de la Boetie θα μας κληροδοτήσει το περίφημο έργο του: “La servitude volontaire”. (Η εθελοντική υποταγή).
Η εξέγερση παρεισέφρησε στην πολιτική και κοινωνική ζωή όπως και το αίσθημα της εθελοντικής ένωσης παρεισέφρησε στους σκοπούς και τις προσπάθειες της βιομηχανικής συνεργασίας στην Ευρώπη από το 17ο αιώνα.
Υπήρξε μια τάση άμεσης δράσης για την κατάκτηση της ελευθερίας το 1649, μετά την πτώση της Αγγλικής μοναρχίας, στο έργο του Gerard Winstanley του γνωστού Ντίγγερ.
Αρκετοί διορατικοί φιλόσοφοι ανέλυσαν τον κρατισμό.
Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής επανάστασης ο Sylvain Maréchal γοητεύτηκε από την επαναστατική τρομοκρατία, αλλά δεν μπόρεσε να κάνει τίποτε καλύτερο από το να γράψει στο “Manifeste des Egaux” (Μανιφέστο των Ίσων) των οπαδών του Μπαμπέφ τα εξής: «εξαφανιστείτε απαίσιες διαφορές μεταξύ κυβερνητών και κυβερνώμενων» φράση που στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της δίκης του, αποδοκιμάστηκε από τους άλλους εξουσιαστές σοσιαλιστές κατηγορούμενους και από τον ίδιο τον Μπουαναρότι.
Αναρχικές ιδέες έκφρασε σαφώς και ο Λέσσιγκ, ο «Γερμανός Ντιντερό», του 18ου αιώνα. Οι φιλόσοφοι Φίχτε και Κράουζε καθώς και ο Wilhelm von Humboldt 792) αδελφός του Αλέξανδρου.
ΟΥΙΛΙΑΜ ΓΚΟΝΤΓΟΥΙΝ, ΟΙ «ΦΩΤΙΣΜΕΝΟΙ» ΡΟΜΠΕΡΤ ΟΟΥΕΝ ΚΑΙ ΟΥΙΛΙΑΜ ΤΟΜΣΟΝ, ΦΟΥΡΙΕ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΦΟΥΡΙΕΡΙΣΤΕΣ
Μόνον εκείνοι που παραμένουν πιστοί στην επανάσταση, μόνον αυτοί που διδάσκονται κάθε φορά από τα λάθη της εξουσίας, και αυτοί που διαφυλάσσουν μιαν εξαιρετικής σημασίας επαναστατική στάση, είναι δυνατόν να περάσουν αδιάφθοροι από τον χείμαρο της Επανάστασης.
Ο ελιζέ Ρεκλί, η Λουίζ Μισέλ και ο Μπακούνιν είναι τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα, ενώ οι υπόλοιποι είναι επηρεασμένοι με μοιραίο τρόπο από τη λατρεία της εξουσίας, που παραμένει ακόμα συνυφασμένη με τις μεγάλες λαϊκές εξεγέρσεις.
Αυτό συνέβη τόσο στη Γαλλία το 1789, μετά την αρχική περίοδο διάρκειας, μόλις λίγων μηνών, όσο και στη Ρωσία, το 1917. Η λατρεία της εξουσίας επικράτησε.
Σ αυτές τις συνθήκες δεν θα πρέπει να προκαλεί εντύπωση η εμφάνιση του υπερεξουσιαστικού κομμουνισμού του Μπαμπέφ και του Μπουαναρότι (1796)
Μετά το 1789 οι ελευθεριακές ιδέες παρήκμασαν στη Γαλλία.
Ο αναρχισμός πήρε μια νέα ώθηση γύρω στα 1840 με τον Προυντόν, για να γνωρίσει μια δεύτερη άνθιση σαράντα χρόνια μετά, γύρω στο 1880.
Στη Γαλλία το 1789, η ελευθερία έχασε την ισχύ της, όπως και στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη, καθυστερώντας σημαντικά την εκκόλαψη ριζοσπαστικών ιδεών που μόλις είχε αρχίσει.
Αυτό που πραγματοποιήθηκε το 1789 δεν είναι παρά ένα συνοθύλευμα ελευθερίας και εξουσίας, ένα σύστημα πλειοψηφικό, συνταγματικό ή δημοκρατικό. Ένας μηχανισμός χωρίς δική του ζωή που τις ευοίωνες ημέρες τον διαχειρίζονται οι Φιλελεύθεροι και τις δυσοίωνες οι Συντηρητικοί, και οι δύο ανίκανοι επι των ημερών μας, να αντισταθούν στην ισχυρή αντεπίθεση της αντίδρασης.
Το πρώτο μεγάλο αντιεξουσιαστικό έργο εμφανίσθηκε στην Αγγλία το Φεβρουάριο του 1793 με τίτλο: «An Enquiry concerning political justice and its influence on general virtue and happiness», «Έρευνα πάνω στην πολιτική δικαιοσύνη και η επίδρασή της στη γενική αρετή και ευτυχία». Στη δεύτερη έκδοση διαβάζουμε αντί «στη γενική αρετή», «στην ηθική».
Ο συγγραφέας William Godwin (Ουίλιαμ Γκόντγουιν), διευκρινίζει στην εισαγωγή του έργου του, την οποία έγραψε στις 7 Ιανουαρίου 1793, πως το 1791 διαβάζοντας τα πολιτικά κείμενα του Jonathan Swift και των ρωμαίων ιστορικών έχει πεισθεί πως η μοναρχία είναι μια μορφή διακυβέρνησης ριζικά διεφθαρμένη.
Ο Γκόντγουιν προσπαθεί να καταδείξει με ποιόν τρόπο ο κυβερνητισμός (gouvernementalisme) καθιστά τα άτομα δυστυχισμένα και πως επιδρά στην ηθική τους εξέλιξη. Προσπαθεί να εφαρμόσει τις συνθήκες της «πολιτικής δικαιοσύνης», δηλαδή, μιας κοινωνικής δικαιοσύνης που είναι η πιο κατάλληλη για τη δημιουργία ανθρώπων κοινωνικών (ηθικά καλών) και ευτυχισμένων.
Ανάλογες είναι οι αντιλήψεις του για τη δημόσια ζωή, την ιδιοκτησία κλπ με τον όρο να δώσουμε στο άτομο περισσότερη ελευθερία, και τη δυνατότητα ν’αποκτήσει τα μέσα για την επιβίωσή του και το βαθμό κοινωνικότητας και ατομικότητας που του αρμόζει. Να γίνει δε αυτό, εθελοντικά και άμεσα, ή σταδιακά με την εκπαίδευση, τη λογική, τη συζήτηση και την πειθώ.
Οπωσδήποτε όχι με εξουσιαστικά μέσα κατευθυνόμενα εκ των άνω.
Για περισσότερο από πενήντα χρόνια το βιβλίο του Γκόντγουιν υπήρξε θέμα μελέτης όλων των άγγλων ριζοσπαστών και σοσιαλιστών. Πράγματι, χάρη στο βιβλίο αυτό ο αγγλικός σοσιαλισμός απαγκιστρώθηκε από τον κρατισμό.
Βέβαια, από τα μέσα του 19ου αιώνα το έργο του επισκιάσθηκε από την επίδραση των ιδεών του Ματσίνι, τις αστικές τάσεις του καθηγητή Χάξλευ, τον επαγγελματισμό και τις εκλογικές φιλοδοξίες των παραδοσιακών ηγετών, αλλά άνθισε ξανά στην ποίηση όταν ο νεαρός Σέλευ γοητευμένος από τις ιδέες του Γκόντγουιν, αναφέρθηκε σ αυτές στα ποιήματά του.
anixneuseis.gr
